Noordhollands Dagblad | 14-05-2025 | Martijn Gijsbertsen

Alkmaar Hij heeft in het oog van de coronastorm gestaan. Fred Slijkerman (66), arts infectieziektebestrijding bij GGD Hollands Noorden, blikt zo’n vijf jaar na het begin van de pandemie terug op deze ongekende crisistijd. ,,Het was een horrorscenario.’’

  ---------------------------------------------                                                              

Geen handen schudden, anderhalve meter afstand houden, een avondklok en verbod op samenscholing. Meer dan een miljoen afgenomen testen, minimaal het drievoudige aan besmettingen, ruim drieduizend ziekenhuisopnames, zo’n anderhalf miljoen vaccinaties en meer dan vijfhonderd overlijdens. Het coronavirus heeft ook in Noord-Holland Noord duidelijke sporen nagelaten.
 
,,We komen Covid via verschillende kanalen nog steeds tegen. In surveillanceregistraties. Via MUIZ (meldpunt uitbraken infectieziekten en bijzonder resistente micro-organismen, red.) worden regelmatig uitbraakjes in zorginstellingen gemeld. Bij rioolwateronderzoek. Op de infectieziekteradar. Huisartsen krijgen mensen in hun spreekkamer met luchtwegklachten. Kortom, het virus circuleert periodiek nog steeds.’’
 
Uitgeput
Corona lijkt dan misschien ver weg, het is er volgens de deskundige volop en blijft misschien wel altijd. ,,De kans is reëel dat personen die besmet zijn of zijn geweest er long covid aan overhouden. Dat ze er maandenlang moe van zijn, uitgeput raken, vergelijkbaar met de ziekte van Pfeiffer. Dat is best zorgelijk’’, meent hij.
 
,,Er zijn patiënten die corona hebben opgelopen en door de gevolgen nog steeds thuis op de bank zitten, terwijl ze eerder een heel sociaal en sportief leven hadden. Heel vervelend. Covid kan nog steeds ernstige ziektebeelden veroorzaken. Het opbouwen van afweer is van belang. Wanneer het lichaam in een negatieve spiraal komt, kan het heftig reageren.’’
Het is niet voor niks dat de GGD in het najaar covid-vaccinaties verstrekt. Dit jaar en naar verwachting ook in 2026 is het advies sowieso aan oudere en kwetsbare mensen om zich te laten inenten, het is goed voor die groep om zich extra te beschermen.
  
,,Vanaf je veertigste neemt bij het ouder worden de kwaliteit van het afweersysteem af. Dan word je vatbaarder voor virusinfecties’’, aldus Slijkerman. ,,We zien ook dat hoe hoger de leeftijd is, des te hoger is de vaccinatiegraad. Of het de rest van je leven helpt, is de vraag.’’
 
De arts van de gezondheidsdienst kan zich de beginfase van de coronacrisis nog haarscherp voor de geest halen. ,,Rond de jaarwisseling van 2019/2020 kwamen de eerste berichten vanuit China dat er iets vreselijks speelde, er een nieuw zeer besmettelijk en dodelijk virus rondging.’’
,,Nee, er was bij ons niet direct sprake van gigantische paniek, het was meer een waarschuwing dat we iets moesten ondernemen, ons ergens op moesten voorbereiden. Terwijl tegelijkertijd volkomen onduidelijk was op wat precies. Ik dacht meteen aan een aantal jaar daarvoor, toen we met de Mexicaanse griep werden geconfronteerd.’’
 
Crisisoverleg
Nog voordat de allereerste coronapatiënt in Nederland een feit is, heeft Slijkerman binnen de GGD Hollands Noorden aangedrongen op crisisoverleg. ,,Het was op een zondagmiddag, begin maart, dat ik onze directeur (Edward John Paulina, red.) belde met de boodschap dat het mij verstandig leek om heel snel, nog die avond, bij elkaar te komen en op te schalen. ’Dit kan wel eens de laatste rustige dag voor ons zijn’, vertrouwde ik hem toe. De dag erop barstte de bom in Nederland.’’

Alles was nieuw, we moesten opeens dealen met de situatie.
Dat maakt het spannend, maar was ook pionieren
Fred Slijkerman, GGD-arts

,,Omdat wij corona op zich al langer prioriteit hadden gegeven, hadden we een vliegende start. We hadden rijdende teams klaar staan om met beschermende pakken naar mensen toe te gaan en ze thuis te bemonsteren. Collega’s van de jeugdgezondheidszorg en andere afdelingen waren daarin ook al getraind.’’
De onzekerheid is groot. ,,Er was niet heel veel bekend over het ziektebeeld. De maatregelen die we konden treffen, waren uit voorzorg. Alles was nieuw, we moesten opeens dealen met de situatie. Dat maakt het spannend, maar was ook pionieren. Hoe gaan we mensen bemonsteren? Hoe moet je zo’n test afnemen? Hebben we goede materialen voorhanden om dat veilig te doen? In de samenleving sloeg de paniek best toe, merkten we. Want we werden bestookt met vragen. Bij ons was het vooral regelen en organiseren. Iedereen met klachten moest in quarantaine totdat de testuitslagen bekend waren. Mensen die besmet waren, gingen in isolatie. We adviseerden met ruime voorzichtigheid, anders loop je het risico dat zo’n virus keihard om zich heen slaat.’’
Tegelijkertijd moet de GGD haar registratiesysteem op orde krijgen, voor terugkoppeling naar het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, red.). En korte lijntjes houden met de burgemeesters van zestien gemeenten, omdat corona als een A-ziekte wordt bestempeld. ,,Dan is de veiligheidsregio, met de burgemeester van Alkmaar aan het roer, het bevoegd gezag.’’
 
Teststraten
Er worden teststraten geopend in Alkmaar, Hoorn, Den Helder en later ook in Heerhugowaard, Bovenkarspel, Schagen, Wieringerwerf en Opmeer. Die zijn zeven dagen per week met meerdere lijnen geopend.
 
,,Om materiaal af te nemen, moesten in allerijl honderden extra mensen worden opgeleid en aangenomen. Ook voor de belteams en bron- en contactonderzoek is stevig geworven. De corona-organisatie was ongeveer even groot als de hele GGD, overvleugelde dat zelfs soms. Het aantal medewerkers werd verdubbeld, op piekmomenten ruimschoots. Dat is uitzonderlijk, best bizar. Ze moesten ergens vandaan komen, dus zijn we ook gaan werven in de buitenwereld. Dan moet je iedereen wegwijs maken en inwerken, dat was echt een enorme opgave.’’

Aanvankelijk gaan monsters naar het RIVM, de Erasmus Universiteit in Rotterdam en het streeklaboratorium in Haarlem. Wanneer zij het te druk krijgen, moeten afgenomen testen worden aangeleverd bij het Noordwest Ziekenhuis (NWZ) in Alkmaar en Comicro bij het Dijklander Ziekenhuis in Hoorn.
Dat het jaren zal duren voordat corona weer naar de achtergrond verdwijnt, heeft Slijkerman min of meer voorzien. ,, Pas heb ik een boek gelezen over de Spaanse griep. Wanneer je corona daarvoor in de plaats zet, valt op hoeveel gelijkenissen er bestaan. Spaanse griep duurde ook ongeveer drie jaar, veroorzaakte angst onder de bevolking, leidde tot maatregelen die genomen moesten worden; er zijn best parallellen te trekken. Dat is best frappant. Ook al is het meer dan honderd jaar geleden, de grote lijnen zijn vrijwel hetzelfde.’’
 
Impact
Slijkerman merkt er aanvankelijk persoonlijk weinig van dat de coronapandemie uitgroeit tot zo iets groots.
,,Je bent zo druk bezig, gaat op in je werk. Je bent wel elke dag laat thuis, maakt lange dagen. Toen ik mijn geplande vakantie moest annuleren en niet meer uit eten kon, ging ik het pas echt merken. Vanaf het moment dat zulke dingen niet meer mogelijk waren, begon ik de impact te voelen. Waar zijn we in beland? Het leven stond soms stil. In ons werk hebben wij dat ook ervaren: je moest anderhalve meter afstand houden van elkaar, kon geen handen schudden, moest beschermende middelen gebruiken. Soms kun je daar best moedeloos van worden, maar ik heb nooit gedacht: ik gooi het bijltje er bij neer.’’

Met goed fatsoen kon ik ook niet altijd al die opgelegde maatregelen verdedigen
Fred Slijkerman, GGD-arts

De eerste maanden van het coronatijdperk vindt de GGD-expert de meest interessante.
,In onze regio hebben we best slagvaardig gehandeld met het neerzetten van de bestrijdingsorganisatie. Nadat de eerste teststraat op de ijsbaan in Alkmaar was geopend, is een hele logistieke beweging opgebouwd: hoe we testen gingen afnemen, buisjes moesten verwerken, alles zouden registreren en uitslagen gingen verwerken. Dat was een behoorlijke operatie. Het eerste half jaar was het heel boeiend, daarna werd het business as usual. Na de eerste piek zijn wij ons meteen gaan voorbereiden op een volgende golf. Zonder dat er veel meldingen waren, zijn wij mensen gaan trainen en hebben extra dokters aangetrokken om artsen infectieziektebestrijding vrij te spelen. Het leek even voorbij, rustig te worden, maar dat was stilte voor de storm.’’
Er ontstaat weerstand tegen vaccineren, ontstaat paniek, advies wordt in de wind geslagen, er spelen andere krachten in de samenleving. ,,Je hebt altijd momenten van: was dit maar over. Wij raakten niet in paniek, waren meer berustend, deden alles wat nodig was om deze infectieziekte te kantelen. Tegelijkertijd was er het besef: we zitten in een horrorscenario, waar we met z’n allen geruime tijd doorheen moeten.’’
 
Aanslagen
Er zijn aanslagen en de dreiging daarvan in Den Helder en Bovenkarspel. ,,Mensen stonden lijnrecht tegenover elkaar vanwege hun standpunten over vaccineren. Tegenstanders gedroegen zich uitermate fel, voorstanders ook. De grote groep daar tussenin wist het niet meer, maar werd soms meegezogen in de sentimenten. Met goed fatsoen kon ik ook niet altijd al die opgelegde maatregelen verdedigen. De daardoor ontstane vaccinatietwijfel is een overblijfsel van het coronatijdperk’’, stelt Slijkerman.
 
,,Wanneer in korte tijd een nieuw vaccin op grote schaal wordt toegepast, komen de bijwerkingen die tevoorschijn komen versneld onder een vergrootglas. De negatieve gevolgen zijn daardoor te veel benadrukt. Mensen zijn zich gaan afvragen of ze door een prik gezond blijven of juist eerder dood gaan. Complotdenkers repten van genetische manipulatie, maar dat is onzin. Hoewel helaas ook veel mensen door of met corona zijn overleden, is een veelvoud gered. Vaccineren heeft miljoenen mensen gered. Daar ben ik van overtuigd. Naar mijn idee is iedereen een keer besmet geweest, ook al hebben sommige mensen geen klachten gehad. Het lijkt me onwaarschijnlijk van niet. De een raakt besmet en krijgt klachten, de ander gaat dood. Dat maakt zo’n virus meteen heel eng, dat scenario’s zo uiteen lopen.’’
 
Dat de minister van volksgezondheid - eerst Bruno Bruins, nadat hij vanwege overbelasting van zijn stokje gaat Hugo de Jonge - bepaalt wat er gebeuren moet, zorgt soms voor hoogoplopende frustraties. ,,Er zijn regelmatig opdrachten aan de GGD verstrekt, waar wij niets van wisten en ook geen enkele voorkennis over hadden. Vaak hoorden wij pas op de persconferentie met toespraken gericht aan de bevolking wat er was besloten. Bijvoorbeeld dat er teststraten en vaccinaties zouden komen. Heel bizar eigenlijk, achteraf, dat het zo liep. We moesten plotseling bemonsteraars, prikkers en locaties hebben. Wat er in coronatijd ging en moest gebeuren, was ook voor ons vaak een regelrechte verrassing.’’

Ik heb er een hard hoofd in of we klaar zijn voor een volgende pandemie.
Daar zet ik echt mijn vraagtekens bij
Fred Slijkerman, GGD-arts

Terug naar het heden: hoe het staat met de huidige pandemische paraatheid? Slijkerman geeft een inkijkje. ,,We waren ons naar aanleiding van de coronapandemie aan het voorbereiden op het versterken daarvan. Dat traject heeft twee jaar gedraaid, maar is door de nieuwe regering en de andere wind die er waait beëindigd. Andere dossiers, zoals asiel, stikstof en Oekraïne, hebben meer prioriteit gekregen’’, vermoedt hij.