|
|
| Hugo de Groot en de filosofie van slavernij |
Hugo de Groot (1583-1645) kwam uit een rijke Leidse familie, die meerdere huizen had. Hij heeft op een aantal plekken in de stad gewoond, waaronder hier aan de Hooglandse Kerkgracht (zie foto). Destijds was die nog niet gedempt. Vanuit zijn werkkamer keek hij over het water uit.
De Groot bespreekt slavernij in drie van zijn boeken, waaronder die over oorlogsrecht. Hij sprak er filosofisch over, als iets abstracts. De meeste van zijn verhandelingen gaan over krijgsgevangen.
Regels aan de slavernij
Zoals alle protestante denkers in zijn tijd vond De Groot dat God ieder mens de vrijheid had gegeven. Op grond daarvan keurde hij slavernij af. Maar hij was ook classicus, en door wat hij had gelezen over de klassieke oudheid was hij ervan overtuigd dat slavernij altijd al bestaan had, en altijd zou blijven bestaan. Wel maakte hij een onderscheid tussen ‘illegitieme’ en ‘legitieme slavernij’.
Aan die laatste verbond hij een aantal regels. Slaafgemaakten moesten betaald worden voor hun werk, ook al deden ze het niet vrijwillig. Als slaafgemaakten ‘onchristelijke’ bevelen kregen, mochten ze die weigeren. En als ze slecht behandeld werden, mochten ze vluchten. De Groot was als jurist ook sterk tegen willekeurige straffen. Hij schreef dat slaafgemaakten alleen mochten worden geslagen of gedood als ze een misdaad hadden begaan.
Vergeleken met de twee eeuwen slavernij die volgden, lijken zijn regels haast verlicht. Wat misschien een rol speelde, is dat De Groot nadacht over krijgsgevangenen, en hij zich voor kon stellen dat hij zelf ooit krijgsgevangene zou worden. Auteurs die in de eeuwen daarna schreven over slavernij waren witte christenen die schreven over Zwarte ‘heidenen’. Die latere auteurs wisten zeker dat ze nooit Zwart of een heiden zouden worden.
Erfregels
De Groot was ook één van de eerste aanhangers van het idee dat kinderen hun slaaf-zijn erven van hun moeder, in plaats van hun vader. Als een vrije man kinderen krijgt met een slaafgemaakte vrouw, vond hij, worden de kinderen bij hun geboorte eigendom van iemand anders. Als een vrije vrouw kinderen zou krijgen met een slaafgemaakte man, moesten de kinderen ook vrij zijn, vond De Groot.
In de eeuwen daarna had dit idee onnoemelijke gevolgen. De Europeanen die naar het Caribisch gebied trokken om plantages te beginnen, waren bijna allemaal alleenstaande mannen. De wet die ‘vleselijke conversaties’ tussen slaafgemaakte vrouwen en vrije mannen verbood, werd massaal genegeerd, en de kinderen die daaruit voortkwamen, werden hun vaders eigendom. Een deel van die mannen koos ervoor hun eigen kinderen te bevrijden, maar een groot deel ook niet. Op sommige plantages werden vrouwen doelbewust zwanger gemaakt, zodat de kinderen verkocht konden worden.
De erfenis van De Groot
Hugo de Groot schreef zijn boeken voordat Nederland op grote schaal mensen ging verhandelen. U kunt zijn boeken dan ook lezen als een inkijkje in hoe er over slavernij werd nagedacht voordat de latere slavenhandel op gang kwam.
Maar dat vertelt niet het hele verhaal. Hoewel zijn boeken vrij abstract zijn over slavernij, schreef hij één ervan – Mare liberum – in opdracht van de VOC. Deze verhandeling over maritiem recht was eigenlijk deel van een groter werk: De Indis, Over Indië. De VOC had destijds een concurrentiestrijd met de Portugezen en was hard op zoek naar iemand die wettelijk kon onderbouwen waarom Nederland ook handel met Indië mocht drijven. Wat begon als handel werd niet veel later kolonisatie.
De boeken van De Groot werden populair onder pro-slavernij denkers. Zijn status als belangrijke denker speelde daar een rol bij: men wilde graag claimen dat zo’n belangrijke denker aan hun kant stond. Hoewel De Groot altijd abstract bleef over slavernij, werden zijn teksten op heel concrete manieren gebruikt om slavernij en kolonialisme te verdedigen.
| Mapping Slavery in Leiden organiseert stadswandelingen over het slavernijverleden van Leiden. Je kunt je via mappingslaveryinleiden@gmail.com alleen nog aanmelden voor 25 juni. Deze zondagse wandelingen beginnen om 15.00 uur bij de Lutherse Kerk aan de Hooglandse Kerkgracht en duren ongeveer 2 uur. Voor wie wil, is er daarna tijd voor een drankje en een nagesprek. |
|
|
|
|
|
