| Waarheid en Verhaal |
Het afgelopen jaar kenmerkte zich voor mij door een strijd, tot oorlog toe, om betekenisgeving. Door de zoektocht naar een verhaal, waarin we weer gezamenlijkheid vinden. Een verwarrende tijd, gereflecteerd in een verkiezingsuitslag die anders is dan anders. Onrust zichtbaar geworden in allerlei demonstraties. In organisaties zijn er veel wisselingen van mensen en perspectieven. Bij wijze van eindejaars- en nieuw-begin-groet en als dank voor ons contact, stuur ik je hierbij graag een verhaal en antropologische inzichten. Over die zoektocht naar wat er écht toe doet en wat in het rijk der fabelen hoort. Waarheid en Verhaal.
Waarheid en verhaal
Aan een klein huisje bij een magisch mooi meer woonden twee prachtige vrouwen, Waarheid en Verhaal. Op een dag hadden ze een gesprek over wie van hen het mooiste was en het meeste impact zou hebben. Ze besloten er een wedstrijd van te maken. Om beurten zouden ze het dorp in wandelen om te ervaren wat er zou gebeuren.
Waarheid wandelde het dorp in. Naakt. Met haar prachtig mooie lichaam. Maar toen ze het marktplein op liep, renden de mensen weg. Ze vluchten in hun huizen en keken vanuit een spleetje door het raam. Kinderen begonnen te huilen en oude mannen gooiden rot fruit en bloempotten naar Waarheid. Huilend moest ze wegvluchten uit het dorp. Snikkend kwam ze terug bij het meer en stortte haar hart uit bij haar vriendin. 'Ik ben oud en niet meer mooi', verzuchtte ze. 'En de mensen zijn hard en lelijk geworden; het dorp houdt niet meer van ons'.
Toen was het de beurt aan Verhaal. Verhaal schrijdde heel langzaam het dorp in. Ze had ervoor gekozen niet naakt te gaan, maar had om haar eveneens mooie vrouwelijke vormen een prachtige jurk gedrapeerd. Gouden sieraden en glanzende schoenen maakten het af. Haar wapperende haren had ze zorgvuldig gekapt. Verhaal liep het dorp in. En overal verzamelde zich mensen om haar heen. Kinderen wilden hand in hand lopen en oude dames strooiden bloemen voor haar neer. Mannen bloosden en marktkoopmannen boden haar fruit aan. Na een uurtje keerde Verhaal terug naar het meer.
Waarheid had een eindje achter Verhaal aangelopen en alles gezien. Ze was blij voor Verhaal, maar ook ontzet. Je bent echt veel mooier dan ik, stamelde ze eerbiedig. Verhaal ging rustig naast haar zitten bij het meer en pakte zachtjes haar hand. 'Nee, lieve vriendin. Ik ben niet mooier dan jij. Kijk maar in de spiegeling van het water van het meer. Jij bent veel jonger en je huid is zacht als zijde en je ogen stralen. Nee, lieve Waarheid. Wat het gewoon is, is dat de mensen de naakte waarheid niet kunnen verdragen. Die is te koud, te ruw, misschien wel te mooi voor hen. Alleen als de waarheid bedekt wordt en voorzichtig uitgepakt, dan willen de mensen haar zien.'
Dit verhaal komt van de Maggid van Dubno - Oekraïne (Jacob ben Wolf Kranz, 1741-1804), die dit verhaal vertelde in antwoord op de vraag waarom hij altijd een verhaal vertelde. |
|
|
|
|
| Verwarrende tijden |
In de grote 'ondertussen-tijd' waarin we lijken te zitten, zijn oude verhalen verschraald en wordt er nog gezocht en gesteggeld om nieuwe betekenisgeving. Een periode waarin mensen extra vatbaar zijn voor misinformatie, fake news, manipuleren van de waarheid, snelle oplossingen, charlatans en redders. Wat vandaag 'waar' is, blijkt morgen alweer een leugen of achterhaald. Kennis over 'het ondertussen' kan helpen om de onzekerheid te verdragen en minder vatbaar te zijn voor dat wat te mooi is om waar te zijn.
Video 'net echt'
Mini-college Danielle Braun 'Hangen in het ondertussen'
Mini-college Danielle Braun 'You are not lost, you are here'
 |
|
|
|
|
| Waarheid en verhaal in de antropologie |
Verhaal
Vanuit een antropologisch perspectief spelen verhalen een cruciale rol in de menselijke samenleving. Antropologie richt zich op het begrijpen van menselijk gedrag, overtuigingen, gebruiken en interacties. Verhalen zijn een essentieel onderdeel van deze culturele dynamiek. Met onze verhalen geven we door wat van belang is en wat wel en geen betekenis heeft. Ze bieden waardevolle inzichten en voorbeelden in verschillende aspecten van het menselijk leven. In essentie zijn verhalen niet alleen entertainment; ze vormen de kern van menselijke interactie, cultuur, en kennisoverdracht. Door verhalen te bestuderen, kunnen antropologen diepere inzichten verkrijgen in de complexiteit van menselijke samenlevingen en de manieren waarop mensen betekenis geven aan hun wereld.
Hier zijn enkele belangrijke aspecten van het belang van verhalen vanuit een antropologisch standpunt:
Cultuuroverdracht
Verhalen worden gebruikt om kennis, normen, waarden en tradities door te geven van de ene generatie op de andere. Ze vormen een de basis voor het behoud van cultuur.
Identiteitsvorming
Verhalen helpen individuen en gemeenschappen hun identiteit te begrijpen en te vormen. Ze geven mensen een gevoel van verbondenheid met hun gemeenschap en hun geschiedenis.
Wereldbeeld en Kosmologie
Verhalen bieden inzicht in hoe mensen hun plaats in de wereld zien, hoe ze de natuur, de kosmos en hun eigen bestaan begrijpen. Als veel mensen hetzelfde verhaal delen, kan er een geloof ontstaan. Als zich daar dan structuren van leiders, macht, wetten, boeken, heilige plekken van samenkomst omheen vormen, dan heb je een religie.
Sociale Normen en Gedrag
Verhalen illustreren sociale normen en gedragsregels. Ze tonen voorbeelden van acceptabel gedrag en de gevolgen van afwijkend gedrag, wat belangrijk is voor de sociale cohesie.
Conflictoplossing en Rechtssystemen
Traditionele verhalen bevatten vaak morele lessen en ethische dilemma's die dienen als basis voor conflictoplossing en het rechtssysteem binnen een gemeenschap. Zelfs voor wat wel en niet moreel aanvaardbaar is in een oorlog maken we verhalen. Als we die verhalen niet meer lijken te delen, geeft dat ontzetting en afschuw.
Onderzoeksmethode
Antropologen gebruiken verhalen als een onderzoeksmethode om inzicht te krijgen in de belevingswereld van mensen. Dit helpt bij het begrijpen van sociale structuren en culturele praktijken.
Cultuurvergelijking
Door verschillende culturele verhalen te vergelijken, kunnen antropologen patronen ontdekken en verschillen begrijpen tussen samenlevingen, wat belangrijk is voor interculturele communicatie en begrip.
Macht en Verzet
Verhalen kunnen ook een krachtig middel zijn voor verzet. Ze kunnen gebruikt worden door gemarginaliseerde groepen om hun stem te laten horen en te strijden tegen onderdrukking. Andersom worden verhalen gebruikt door machthebbers om hun positie te verantwoorden.
Orale Tradities
In veel samenlevingen zonder schriftelijke taal zijn verhalen mondeling overgedragen. Dit benadrukt de kracht van orale tradities en de rol van verhalenvertellers binnen deze gemeenschappen. In allerlei subculturen gebeurt dit nog steeds. Antropologen bestuderen graag orale tradities.
Waarheid
Vanuit een antropologisch perspectief kunnen we het concept van "echtheid" en "nepheid" (fake) in verschillende contexten onderzoeken, zoals culturele praktijken, artefacten, identiteiten, gebruik van symbolen, zoals vlaggen en sociale interacties. En de manier waarop mensen proberen om zich de waarheid toe te eigenen, om zo het gelijk, of een snelle oplossing voor problemen naar hun hand te zetten. In tijden van onzekerheid proberen allerlei mensen, zeker ook politici, de waarheid naar zich toe te trekken om zo mensen aan zich te binden. Vanuit antropologisch oogpunt is het concept van echt en nep complex en cultureel bepaald. Wat als 'echt' wordt beschouwd, wordt vaak gevormd door sociale normen, culturele waarden en historische context. De studie van deze concepten draagt bij aan een dieper begrip van menselijke samenlevingen en hoe mensen betekenis geven aan hun wereld en welke strijd ze daarbij voeren.
Hier zijn enkele antropologische overwegingen met betrekking tot het onderscheid tussen echt en nep:
Culturele Constructie van Echtheid
Antropologen bestuderen hoe verschillende samenlevingen ideeën over authenticiteit construeren. Wat als echt wordt beschouwd in één cultuur, kan als nep worden gezien in een andere cultuur. Deze culturele constructies beïnvloeden de manier waarop mensen waarde toekennen aan objecten, tradities en ervaringen. Het is cultureel bepaald welk soort verkiezingsdebat je 'echt' vindt.
Authenticiteit en Toerisme
In de context van toerisme onderzoeken antropologen hoe lokale culturen worden gecommercialiseerd voor toeristische consumptie. Dit brengt vragen met zich mee over de echtheid van de ervaringen die toeristen hebben. Wordt een culturele praktijk of een artefact minder echt als het wordt aangepast om aan toeristische verwachtingen te voldoen? Is een Thais dorp nog leuk om te bezoeken als je weet dat mensen hun traditionele kleren voor jou aantrekken?
Cultuur en Materiële Cultuur
Antropologen bestuderen artefacten en materiële cultuur om te begrijpen hoe mensen hun identiteit en betekenis construeren. Ze onderzoeken hoe echte en neppe objecten worden geproduceerd, gedistribueerd en geïnterpreteerd. Soms hebben 'neppe' objecten zelfs waarde binnen bepaalde gemeenschappen vanwege hun geschiedenis en betekenis, zoals een goed vervalst schilderij.
Performantie van Identiteit
Identiteiten worden vaak gezien als prestaties (performances) in antropologische studies. Mensen gedragen zich op bepaalde manieren om als 'echt' te worden beschouwd binnen een bepaalde sociale groep. Deze prestaties kunnen variëren afhankelijk van de sociale context, wat de grenzen tussen echt en nep vervaagt. Pubers identificeren zich vaak met een subculturele groep en gaan dan alle uiterlijke kenmerken en gedrag heel sterk 'performen'.
Technologische Authenticiteit
In het digitale tijdperk onderzoeken antropologen hoe online identiteiten worden geconstrueerd en welke implicaties dit heeft voor het begrip van echtheid. Bijvoorbeeld, hoe mensen online persona's creëren die soms als 'nep' worden beschouwd, maar toch echte invloed uitoefenen. Is je AI therapeut net zo goed als een 'echte'?
Culturele Globalisering en Authenticiteit
Antropologen bestuderen hoe culturen veranderen en zich aanpassen onder invloed van globalisering. Dit kan leiden tot vragen over de echtheid van traditionele praktijken en culturele uitdrukkingen als ze worden beïnvloed door externe krachten. Is een transman een echte man? Wanneer mag je jezelf 'Nederlander' noemen en mag je dan nog je traditionele kleding uit je land van herkomst dragen of niet? En is een politieagent met een hoofddoekje 'echt' en betrouwbaar? |
|
|
|
|
| 'En' in plaats van 'Maar' |
Wijze woorden van Obama. In het Midden-Oosten-conflict is er niet één waarheid. 'En' in plaats van 'maar'. Ben je bereid heel de complexe waarheid tot je te nemen? Of kies je liever een kant om zo je morele onschuld aan te tonen? Als je écht iets wilt veranderen, wees dan bereid te praten met mensen aan de andere kant van jouw waarheid.
Video: Obama over het Midden-Oosten conflict
|
|
|
|
|
| Meer lezen over waarheid en verhaal |
Da's Gek
 Er is een nieuw boek verschenen met oude roots. Da's Gek in geheel herziene versie.
'Hoe vaak had jij vandaag al een oordeel over iets? Over iets dat je raar vond, of ongewoon? Da’s Gek neemt je mee op reis en laat je met de blik van een antropoloog kijken naar de wereld, naar de zorg, naar werk en naar relaties tussen mensen. Dan blijkt dat ‘normaal’ soms best gek is, en ‘gek’ soms behoorlijk normaal. Of iets gek is, hangt af van de context. In 25 verhalen geeft Danielle Braun antropologische levenslessen, met daarbij prikkelende vragen. Door haar frisse blik op de mens raak je prettig in de war en wordt je leven nooit meer hetzelfde. Je maakt kennis met het tegendraadse vogeltje Harry, leert hangen in het ‘ondertussen’, gaat paradijsvogels waarderen en leert ‘bubbel-polygaam’ en ‘radicaal-realistisch’ te zijn. Elk verhaal sluit af met antropologische tools en reflectieve vragen voor thuis en op je werk. Zo word je zelf een beetje antropoloog. Van je eigen leven.'
Da's Gek bestellen
De leegte voorbij
 De afgelopen decennia zijn we in Nederland in buitengewoon rap tempo geseculariseerd. Binnen twee generaties namen wij afscheid van kerken en zuilen die als onderdrukkend en patroniserend ervaren werden. Ook van grote politieke ideologieën namen wij afscheid. Dat heeft een ongekende vrijheid opgeleverd om te worden wie je wilt zijn. De keerzijde van de bevrijding van religies en ideologieën is een leegte die op het persoonlijke en maatschappelijke vlak gevoeld wordt. Er is geen verhaal meer dat ons met elkaar verbindt en dat zin en samenhang biedt, want iedereen heeft zijn of haar eigen waarheid. We voelen ons hoogstens nog verbonden binnen onze eigen ‘bubbel’. We stemmen op partijen die onze eigen belangen verdedigen, we zijn solidair met mensen die op ons lijken.
In De leegte voorbij gaan psychiater Esther van Fenema en predikant Joost Röselaers op zoek naar een nieuw gedeeld verhaal. Met geëngageerde denkers van zeer diverse achtergronden spreken zij over de bouwstenen van een verhaal dat ons met elkaar verbindt. Wat wordt ons narratief voor de komende generaties? Weg uit de leegte, op zoek naar nieuwe vormen van zin en verbondenheid.
De leegte voorbij bestellen
|
|
|
|
|
|
Een vredig 2024 voor jou
Dank je hartelijk voor de samenwerking, ontmoetingen, deelname aan events, leer-gangen en trainingen en het volgen op social media het afgelopen jaar.
Namens het team van de Academie voor Organisatiecultuur wens ik je een vredig en 'echt' 2024 en fijne eindejaars-rituelen toe.
|
|
|
|
|
|
|
|
