Interview Nathalie van Ruijven over het bedrijf 'Bloot'

In verpleeghuizen komt seksualiteit vrij snel in de negatieve sfeer van probleemgedrag of onbegrepen gedrag, terwijl de behoefte aan seksualiteit en intimiteit een doodnormale menselijke behoefte is. Ondanks een breed gedragen inzicht dat intimiteit en seksualiteit essentieel is voor de gezondheid en kwaliteit van leven van ouderen in de ouderenzorg, laat de praktijk zien dat zowel zorgprofessionals als ouderen en hun naastbetrokkenen een grote drempel ervaren bij het bespreken van dit thema. Nathalie, Sara en Melanie kwamen in hun werk in het verpleeghuis ook te maken met complexe casussen over dit onderwerp en het viel hun tegen hoe weinig richtlijnen er tot dan toe waren over het onderwerp. Zo ontstond al snel het idee om een bedrijf te starten: BLOOT. Wij spreken met mede-oprichtster Nathalie over BLOOT, hun missie en aanbod en over het thema seksualiteit en intimiteit in het verpleeghuis.

BLOOT biedt trainingen en consultaties met betrekking tot intimiteit en seksualiteit in de ouderenzorg. De missie van Nathalie, Sara en Melanie is om het onderwerp seksualiteit en intimiteit te normaliseren en het bespreekbaar te maken in de dagelijkse praktijk.

Gedurende het interview werd Nathalie gebeld door een teammanager die met z’n handen in het haar zit vanwege een casus. Nathalie’s handen gingen meteen jeuken zei ze. 


Wie zijn jullie en hoe zijn jullie op dit idee gekomen om BLOOT op te richten?

‘Ik ben Nathalie van Ruijven, sinds 5 jaar psycholoog in de ouderenzorg, en samen met Sara Vegt, hbo-verpleegkundige en Consulent Seksuoloog in de ouderenzorg, en Melanie van der Velde, psycholoog in de ouderenzorg en promovenda bij het UNC-ZH, zijn we BLOOT begonnen. Voor mij begon het allemaal een aantal jaar geleden op mijn werk, toen er een complexe casus was en ik niet wist waar te beginnen: privacy, wilsbekwaamheid, overspel, afhankelijkheid, morele vragen… Al vrij snel kwamen we tot de conclusie dat er helemaal geen beleid of iets op papier was over het thema intimiteit en seksualiteit bij ouderen. Ik wist niet waar ik moest beginnen en er waren wel heel veel vragen. Toen hoorde ik via via dat Sara bezig was met de opleiding tot seksueel consulent en heb ik met haar contact opgenomen. Samen hebben we bedacht om iets op te zetten waardoor er misschien voor de toekomst een handreiking of visie aanwezig is die geraadpleegd kan worden bij een volgende casus. Inmiddels hebben we deze handreiking gelanceerd binnen de organisatie en is er ook een kennisteam en visie. 

Rond dezelfde tijd werkte Sara nog op een andere locatie en daar heeft zij met een andere collega van mij, Melanie, activiteiten georganiseerd over het onderwerp intimiteit en seksualiteit. Alle drie zagen we dat er weinig aandacht is voor het onderwerp, er een taboe ligt en de match tussen ouderen en seks niet wordt gemaakt. Alle drie zijn we erg gepassioneerd over het onderwerp en zo kwam het idee om een bedrijf op te richten die zich hard maakt voor dit onderwerp.’

 
Hoe gaat het nu met het onderwerp binnen jullie eigen organisatie? Heb je het gevoel dat de complexe casussen over dit onderwerp al beter worden opgepakt?

‘Ik denk dat dat nog steeds een aandachtspunt is. Wij hebben vorig jaar de handreiking gelanceerd. Onze organisatie is heel groot. Als je echt iets in de praktijk wil veranderen zoals dat de contactverzorgende echt het gesprek aangaat met de bewoner of de mantelzorger: daar zijn we nog niet en dat kost gewoon echt heel veel tijd.‘
 

Wat is de reden dat het nu nog niet normaal is om over dit thema te praten?

‘Er ligt nu een behoorlijk taboe op het thema. Überhaupt is het onderwerp niet altijd even makkelijk bespreekbaar bij iedereen. Leeftijd zegt niet altijd alles over hoe makkelijk je het er over hebt. Ouderen zijn wel wat minder gewend om met elkaar over seks te praten. Voor medewerkers is het echter ook niet altijd even makkelijk. Dat is ook niet erg. Wel is het van belang dat je je binnen je team vrij voelt om aan te geven dat je meer moeite hebt met het bespreekbaar maken van het onderwerp. Een andere reden waarom het nu nog niet normaal is om over dit onderwerp te praten, is omdat  we niet echt de associatie tussen oud en seks. Als je kijkt naar de media, dan zie je eigenlijk ook nooit oud en seks. Het is altijd jong en seks. Daardoor worden we een beetje beïnvloed. 

Het is even een drempel waar je overheen moet wil je het normaal maken om over het thema te praten. Hoe vaker je het doet, hoe makkelijker het zal gaan. De ergste reactie die je kan krijgen van mensen is: “daar wil ik eigenlijk niks over zeggen”. Ze gaan echt niet zeggen: “trut, doe normaal!”. Het is normaal om allemaal behoeftes uit te vragen als psycholoog en seksualiteit en intimiteit is eigenlijk ook gewoon een behoefte.’

 
Je geeft aan dat in het ergste geval mensen zeggen dat ze liever niet over het thema willen praten. Hoe zien juist de positieve reacties eruit?

‘Heel veel bewoners zijn opgelucht als iemand erover begint. Dat ook dit onderwerp bespreekbaar is. Mensen wachten op het gesprek en gaan er niet zelf over beginnen. Mensen hoeven er niks over te zeggen, maar het is wel belangrijk dat ze weten dat het mag.’

 
Op welke vlakken is er verandering nodig en wat gaat er al goed? Welke kennis en tools zijn er al beschikbaar?

‘Het bespreekbaar maken is nog erg nodig en het bewustzijn dat ook dit een onderwerp kan zijn in de ouderenzorg. De volgende stap zou zijn dat bewoners bewust zijn dat het onderwerp bespreekbaar kan worden gemaakt en dat er aandacht voor is.  

Op het moment is er in ieder geval ruimte om na te denken over het onderwerp en om een handreiking te ontwikkelen. Toch kan je van alles bedenken en aanreiken, maar het echte doel is weer een stap verder. Verder is er op het internet heel veel te vinden over het thema: zorgvoorbeter.nl, zonmw.nl en bijvoorbeeld seksindepraktijk.nl hebben veel informatie en handige filmpjes. Het onderwerp speelt wel her en der en dat komt ook steeds meer, maar de uiteindelijk implementatie, het echt doen, dat mist nog.’

 
Wat zou er nodig moeten zijn voor een betere implementatie?

‘Dat is een goede vraag. Binnen Pieter van Foreest heb ik sinds kort ook een aantal uur voor onderzoek gekregen en mag ik me nu een aantal uur per week over dit onderwerp buigen: Wat maakt het nou zo ingewikkeld? Wat is er nodig? Heel leuk om daarover in gesprek te gaan met mensen. Er is heel veel in het verpleeghuis wat aandacht behoeft. Wij maken ons hier sterk voor, maar er is zoveel meer. We moeten ook realistisch zijn.’

 
Hoe zit het precies met seksualiteit en intimiteit bij ouderen? 

‘Je ziet dat de cijfers naar beneden gaan als mensen ouder worden wat betreft geslachtsgemeenschap en seksualiteit. Het is goed om te realiseren dat intimiteit en seksualiteit echt heel erg breed is: van knuffelen tot geslachtsgemeenschap en alles wat er tussen zit. Wanneer we ouder worden krijgen we lichamelijke ongemakken en mentale ongemakken en ook opname in een verpleeghuis hoort in het rijtje thuis. Opname in een verpleeghuis is ook een belangrijk reden waarom mensen minder seksueel actief zijn. Dan denken wij als BLOOT zijnde: dat hoeft niet! Waarom? Waarom is dat een reden?’ 

 
Een paar jaar terug zat jij nog met je handen in je haren bij de complexe casus. Nu geef je anderen advies. Wat een mooie groei. Hoe heb je deze kennis vergaart? 

‘Een gedeelte is gewoon het zijn van een psycholoog. Je werkt heel veel in teams en je probeert daar iets in te betekenen. In de allereerste casus zijn we uitgelopen tot een moreel beraad. Dat proces kan je als psycholoog bedenken en begeleiden. Dat is 3,5 jaar geleden, In die tijd hebben we heel veel gelezen, een cursus gevolgd bij de PgD (die ik iedere psycholoog kan aanraden) en verder veel informatie op het internet gevonden. Iedere casus is weer heel anders. Ik vind dit zelf een heel belangrijk onderwerp, weet dat het bespreekbaar maken moeilijk is en omdat ik het zoveel heb gedaan de afgelopen tijd, kan ik anderen ermee helpen. Door er veel mee bezig te zijn geweest.’

 
Hoe begin je het gesprek als ouderenpsycholoog over dit thema?

‘Ik denk dat het over het algemeen vaak start bij een mevrouw of meneer die opmerkingen maakt en/of er sprake is van grensoverschrijdend gedrag. Heel vaak zeggen mensen dan dat deze desbetreffende persoon ontremd is. Deze bewoner is ontremd. Het pad wordt vaak bewandeld vanuit het oogpunt van de medewerkers: hoe lossen we dit op. Echter, zou het pad van de bewoner ook moeten worden belicht: wat voor behoefte ligt erachter en vanuit waar komt dit gedrag? 

Ik heb laatst met een bewoner gesproken en bij deze meneer was er ook sprake van een vervelende opmerkingen maken richting het zorgpersoneel. Het is altijd goed om af te spreken met de contactverzorgende wie het gesprek met de bewoner aangaat. Ik ken de bewoner vaak helemaal niet. Ook is het van belang om te kijken of familie kan worden meegenomen, vooral  bij afdelingen waar mensen met dementie wonen. Sowieso goed om familie al bij opname mee te nemen. Stel er komt overleg en jij gaat het gesprek aan, dan is het gewoon benoemen waarvoor je komt. Verder is specifiek maken ook erg belangrijk. Vragen als “voelt u voldoende privacy?”, “heeft u behoefte om porno te kijken, te masturberen, etc.”. Het gesprek gewoon aangaan en bespreekbaar maken en niet om het onderwerp heen draaien.’

 
Is het vaak zo dat een complexe casus vanuit grensoverschrijdend gedrag start?

‘Ja, vaak wel. Het zou veel mooier zijn wanneer we de behoeftes al direct bij opname uitvragen. We hebben als kennisteam een folder gemaakt en daarin staan ook voorbeelden hoe je het onderwerp bespreekbaar kan maken. Ook belangrijk om mantelzorgers hierin te betrekken.’

 
De laatste tijd komt het onderwerp vaker voorbij en zijn er meerdere initiatieven die zich voor intimiteit en seksualiteit inzetten. Wat maakt BLOOT anders? 

‘Wij komen alle drie vanuit de praktijk, dus dat is al positief. Het is ook leuk dat Sara Seksueel Consulent is en verpleegkundige en Melanie en ik psychologen. Verder proberen we niet mee te gaan in de zorg-vibe. We zijn een jong en modern bedrijf en dat proberen we ook uit te stralen. Alles serieus maar ook af en toe met een knipoog. Een beetje humor. We zijn gemotiveerd en staan vol passie achter dit onderwerp. We willen geen suf bedrijf zijn.’

 
Hoe zien jullie trainingen er precies uit en aan wie bieden jullie deze aan?

‘De trainingen geven we aan zorgpersoneel. We krijgen ook aanvragen vanuit hogescholen / opleidingen. Ook superleuk!. We bieden basistraining, verdiepende training en een training op maat. En daarnaast bieden we ook consulten. Als er een casus is in het verpleeghuis, dan kunnen we meekijken en helpen.’

 
Wat hopen jullie met BLOOT te bereiken het komende jaar?

‘We hopen het komende jaar veel consulten en trainingen te geven. We werken alle drie gewoon bij Pieter van Foreest, dus we moeten ook de combinatie maken tussen deze twee en hierin de balans vinden. Het grootste doel is ook om een bekend platform of bedrijf te worden: als je vragen hebt omtrent het thema seksualiteit en intimiteit, dan kan je bij BLOOT zijn. We zijn al goed op weg.’ 

 
Wil je nog iets meegeven aan psychologen in de ouderenzorg?

‘Voor ouderenpsychologen is het ook belangrijk om je bewust te zijn van het onderwerp, want ook wij zijn gewoon mensen die niet altijd de associatie leggen tussen oud en seks. Het is van belang om binnen je eigen organisatie te kijken wat er speelt en als er een keer een vraag is over grensoverschrijdend gedrag, dan niet alleen te kijken naar hoe daarmee te werken als team, maar ook echt te kijken wat voor behoeftes er bij de bewoner achter liggen. Verder is het belangrijk om af en toe het thema aan te stippen, bijvoorbeeld tijdens een MDO: hoe zit het eigenlijk bij deze bewoner wat betreft seksualiteit en intimiteit? Veel informatie is op het internet te vinden. Naast seksualiteit en intimiteit wil ik ook meegeven om bewust te zijn van de LHBT+ groep in het verpleeghuis.’